Το παραδοσιακό βενετσιάνικο καρναβάλι της Κέρκυρας
Το παραδοσιακό βενετσιάνικο καρναβάλι της Κέρκυρας
Το παραδοσιακό βενετσιάνικο καρναβάλι της Κέρκυρας
13 Μαρτίου 2024Το Καρναβάλι αποτελεί μια περίοδο γιορτής, ξεγνοιασιάς και ξεφαντώματος για μικρούς και μεγάλους! Η Κέρκυρα, έχοντας την “τύχη” να έχει βρεθεί υπό την κυριαρχία της Δημοκρατίας της Γαληνοτάτης, σε αλλοτινές εποχές διέθετε ένα ιδιαίτερο και κοσμοπολιτικό καρναβάλι, διέθετε με άλλα λόγια το δικό της Βενετσιάνικο Καρναβάλι!
Ας δούμε λοιπόν τι γινόταν κατά την εποχή της Βενετοκρατίας στην Κέρκυρα την περίοδο του Καρναβαλιού, και πώς διασκέδαζαν τότε ευγενείς, στρατιώτες, οι άρχοντες του νησιού και ο απλός κόσμος, όλοι μαζί!
Το Βενετσιάνικο Καρναβάλι της Κέρκυρας
Το καρναβάλι στην Κέρκυρα φαίνεται ότι ξεκινά να γιορτάζεται περίπου στα τέλη του 14ου αιώνα, λίγα χρόνια μετά δηλαδή της κατάκτησης της Επτανήσων από τους Βενετούς το 1386. Βέβαια δεν αποκλείεται στο νησί, όπως και σε πολλά άλλα μέρη άλλωστε, να προϋπήρχαν αντίστοιχες γιορτές με μεταμφιέσεις, γλέντι αλλά και με πειράγματα και αθυροστομίες, έθιμα δηλαδή που έχουν τις ρίζες τους στις Διονυσιακές γιορτές της αρχαίας Ελλάδας.
Το Καρναβάλι στα ιταλικά προέρχεται από τις λέξεις carne-vale, που μεταφράζεται σε “κρέας-χαίρε” δηλαδή αποχή από το κρέας, όπως αντίστοιχα και στα ελληνικά το ίδιο σημαίνει και η λέξη Αποκριά (από τη μεσαιωνική λέξη “Αποκρέα”: από + κρέας). Το καρναβάλι κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας ξεκινούσε την ημέρα των Θεοφανείων και ολοκληρωνόταν την Κυριακή της Τυροφάγου, καθώς κατά παράδοση, οι Βενετοί τότε γιόρταζαν και την αλλαγή του χρόνου, θεωρώντας ως πρώτη μέρα του νέου έτους την Καθαρά Δευτέρα.
Οι κύριοι εορτασμοί του Καρναβαλιού της Κέρκυρας, λάμβαναν χώρα στην κεντρική οδό που ξεκινούσε από την Porta Reale και προχωρούσε προς τα ενδότερα της πόλης. Μάλιστα το καρναβάλι είχε πάρει τόσο σημαντικό χαρακτήρα, που κατά τον τελευταίο ενάμιση περίπου αιώνα της Ενετοκρατίας, κάθε χρόνο ένας Βενετσιάνος αξιωματικός του Ναυτικού, πλοίαρχος ή υποναύαρχος, αναλάμβανε επίσημα τη διοργάνωσή του, και ανάμεσα στις υποχρεώσεις του ήταν να φέρνει στην Κέρκυρα μπαλέτα και όπερες ειδικά για την περίοδο του καρναβαλιού.
Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του βενετσιάνικου καρναβαλιού, μάλλον πολύ “προοδευτικό” για την εποχή του, ήταν πως τις ημέρες εκείνες οι ανύπαντρες γυναίκες αλλά και οι χήρες, επιτρεπόταν να βγαίνουν στους δρόμους μόνες τους, φορώντας μάσκα φυσικά για να μην γίνονται αναγνωρίσιμες. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του καρναβαλιού, οι κοινωνικές αποστάσεις ανάμεσα στους ευγενείς και τον λαό έπαυαν προσωρινά να “υπάρχουν”, επιτρέποντας πίσω από την ανωνυμία της μεταμφίεσης να υπάρχει συγχρωτισμός μεταξύ τους και φανταζόμαστε και τα ανάλογα πειράγματα. Ωστόσο και πάλι οι ευγενείς ξεχώριζαν ακόμη και την περίοδο της Αποκριάς, αφού είχαν όλοι την ίδια αμφίεση, με τους άνδρες να φορούν μαύρο μεταξωτό μανδύα με καλύπτρα, τρίκωχο καπέλο και λευκές μάσκες, ενώ οι γυναίκες φορούσαν χρυσοκέντητες τουαλέτες και μόνο μαύρες μάσκες.
Μεγάλο γεγονός κατά τους εορτασμούς του Καρναβαλιού ήταν ο επίσημος χορός του Βενετού Προβλεπτή, στο οποίο λάμβαναν μέρος οι Σύνδικοι, οι Δικαστές, τα μέλη του Κονκλάβιου και φυσικά επίλεκτοι ευγενείς. Ο συνολικός αριθμός των ατόμων δεν ξεπερνούσε τους σαράντα, ενώ οι γυναίκες απαγορευόταν να παρευρίσκονται σε γεύματα καθ’ όλη τη διάρκεια του καρναβαλιού, εκτός αν είχαν συγγενικό δεσμό με τον οικοδεσπότη. Γεύματα φυσικά ακολουθούσαν και τις επόμενες μέρες, τόσο ανάμεσα στους ντόπιους, όσο όμως και προς τιμήν των αξιωματούχων της Βενετίας που παρευρίσκονταν στο νησί, και περιείχαν πλούσια εδέσματα, ενώ το κρασί έρρεε άφθονο.
Όσο για τις υπαίθριες εκδηλώσεις, αυτές είχαν ως επίκεντρο την πλατεία Σπιανάδα, που στολιζόταν φανταχτερά με γιρλάντες για να υποδεχθεί τους μασκαρεμένους που διασκέδαζαν χορεύοντας “καντρίλιες” και “λανσιέδες”, τους δύο ευρωπαϊκούς χορούς που είχαν συνδεθεί με το καρναβάλι, και οι Κερκυραίοι δεν άργησαν φυσικά να τους εντάξουν κι αυτοί στους δικούς τους εορτασμούς του καρναβαλιού.
Το θέατρο την περίοδο του Καρναβαλιού
Ένα κυρίαρχο στοιχείο της διασκέδασης εκείνων των ημερών ήταν τα “μπομπάρια”, δηλαδή τα καλαμπούρια. Τα “μπομπάρια” τα συναντάμε για πρώτη φορά στη Βενετία τουλάχιστον από το 1441, σε επίσημες γιορτές και εκδηλώσεις, όπως τα καρναβάλια. Αργότερα, και με το πέρασμα του χρόνου, μετατράπηκαν σταδιακά σε κωμωδίες με υπόθεση. Σήμερα μπορούμε να τα συγκρίνουμε και με τα “πετεγολέτσα” που αναβιώνουν μέχρι και σήμερα στην Κέρκυρα κατά τη διάρκεια της Αποκριάς.
Τα πετεγολέτσα όμως πολύ πιθανόν να έλκουν την καταγωγή τους και από την “μασκαράτα των τρελών”. Καθώς κατά τη διάρκεια του καρναβαλιού τα ήθη χαλάρωναν για όλους ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, την ημέρα της Τσικνοπέμπτης τα παιδιά των ευγενών ντύνονταν “τρελοί” και αναστάτωναν την πόλη της Κέρκυρας με τις φασαρίες που έκαναν.
Άλλωστε το θέατρο ήταν αναπόσπαστο κομμάτι του βενετσιάνικου καρναβαλιού της Κέρκυρας. Οι “μάντσιες”, δηλαδή τα πειράγματα σε μικρά θεατρικά, εξελίχθηκαν σε “καβαλκίνες”, μεγάλες χοροεσπερίδες μεταμφιεσμένων που φορούσαν περίτεχνες τουαλέτες με πολύ υψηλό εισιτήριο για την ενίσχυση των ηθοποιών.
Για το θέατρο την περίοδο του καρναβαλιού κάνει μνεία στα απομνημονεύματα του και ο Καζανόβας, που υπηρέτησε στην Κέρκυρα ως ανθυπολοχαγός του βενετσιάνικου στρατού το 1747-1750. Επίσης, ιστορικά στοιχεία αναφέρουν την παρουσία και του θιάσου από την Commedia dell’ Arte στο νησί κατά τη διάρκεια των καρναβαλικών εορτών, ενώ το σίγουρο είναι πως φιλοξενήθηκαν πολλά χορευτικά διάσημα μπαλέτα και όπερες της εποχής. Το San Giacomo, το οποίο λειτουργούσε ως λέσχη των ευγενών έως και το 1720 οπότε και μετατράπηκε σε θέατρο, θα πρέπει να έζησε πολλές λαμπρές νύχτες κατά αυτές τις περιόδους.
Οι "Γκιόστρες" στην Πλατεία, το Φρούριο και το Πλατύ Καντούνι
Στην Κέρκυρα κατά την περίοδο του Καρναβαλιού, και μιμούμενοι τους εορτασμούς της πατρίδας τους, οι Βενετοί είχαν καθιερώσει ήδη από τον 16ο αιώνα τις “Γκιόστρες” (στα ιταλικά: giostre), τους ιππικούς αγώνες κονταρομαχίας δηλαδή που διεξάγονταν υπό την μορφή θεάματος όχι στο πεδίο της μάχης φυσικά, αλλά στα κέντρα των πόλεων. Υπάρχουν μάλιστα αναφορές ότι αντίστοιχοι αγώνες προϋπήρχαν των Βενετών, υπό την παρουσία στα Επτάνησα των πρώτων Λατίνων κατακτητών.
Κατά την εποχή της Ενετοκρατίας στην Κέρκυρα θεσμοθετήθηκαν δύο “giostre” την περίοδο του Καρναβαλιού. Στην πρώτη, η οποία τελούταν στην Κάτω Πλατεία, έπαιρνε μέρος η νεολαία των οικογενειών που μετείχαν στο Συμβούλιο της πόλης, ενώ στη δεύτερη που τελούταν μέσα στο Παλαιό Φρούριο, συμμετείχαν οι στρατιώτες της φρουράς της πόλης.
Από τα μέσα του 18ου αιώνα, ο τόπος διεξαγωγής της giostra των Ευγενών μεταφέρθηκε στη Strada Larga (το “Πλατύ Καντούνι”, η σημερινή οδός Μουστοξύδη, η οποία τότε ήταν μεγαλύτερη σε πλάτος). Η giostra αυτή περιλάμβανε δύο δοκιμασίες: κατά την πρώτη δοκιμασία, οι έφιπποι διαγωνιζόμενοι έπρεπε να περάσουν τρέχοντας ένα δαχτυλίδι στη λόγχη τους, ενώ στη δεύτερη δοκιμασία έπρεπε να καταφέρουν όσο το δυνατόν περισσότερα χτυπήματα σε ένα ανδρείκελο.
Ειδικοί κριτές, οι οποίοι κάθονταν σε ένα περίτεχνα διακοσμημένο ξύλινο βάθρο στο τέλος της διαδρομής, έκριναν τον νικητή στον οποίο απονέμονταν ως έπαθλο ένα χρυσοποίκιλτο ύφασμα με την φιγούρα του Αγίου Μάρκου, ενώ ο νικητής με τη σειρά του ήταν “υποχρεωμένος” το ίδιο βράδυ να προσφέρει επίσημο δείπνο στην οικία του. Οι “γκιόστρες” ήταν τόσο δημοφιλείς ως αγώνισμα, όπου συνεχίστηκαν και κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας στην Κέρκυρα.
Το κερκυραϊκό καρναβάλι τότε και σήμερα
Τα γλέντια του κερκυραϊκού καρναβαλιού τελείωναν την Κυριακή της Τυρινής, όπου γινόταν και ο μεγάλος αποκριάτικος χορός. Εκείνη τη νύχτα έπεφταν και οι μάσκες.
Οι Βενετοί αποτελούν παρελθόν πια για τα Επτάνησα και την Κέρκυρα, αλλά τα έθιμα τους και ο τρόπος διασκέδασής τους, ενσωματώθηκαν στην κερκυραϊκή παράδοση, προσδίδοντάς της μια μοναδικότητα που φαίνεται όχι μόνο στις γιορτές αλλά και στην καθημερινότητα των Κερκυραίων. Ειδικότερα όσον αφορά τον εορτασμό του Καρναβαλιού, τα τελευταία χρόνια γίνονται αξιόλογες προσπάθειες στην Κέρκυρα ώστε να αναβιώσει και πάλι ο κοσμοπολίτικος και λαμπρός χαρακτήρας του βενετσιάνικου καρναβαλιού. Ευχή όλων μας, η προσπάθεια αυτή να ευοδώσει και η Κέρκυρα να αποκτήσει και πάλι το παραδοσιακό της χαρακτήρα την περίοδο της Αποκριάς!
(Στην κεντρική φωτογραφία του άρθρου: στιγμιότυπο από την περατζάδα των “Βενετσιάνων” του “ό,τι αγαπώ” στο Λιστόν!)