Σπιανάδα: η δημιουργία της μεγαλύτερης πλατείας στην Ελλάδα

Όταν η αρχαία πόλη της Κέρκυρας, αυτή που βρισκόταν στη χερσόνησο του Κανονιού, μεταφέρθηκε στην ασφαλέστερη αλλά και κατά πολύ μικρότερη σε έκταση χερσόνησο του (σημερινού) Παλαιού Φρουρίου, εξελίχθηκε σταδιακά σε μια περιτειχισμένη μεσαιωνική πολιτεία. Οχυρώθηκε αρχικά από τους Βυζαντινούς για να μετατραπεί σε ένα πανίσχυρο Φρούριο από τους Βενετούς, οι οποίοι θα παραμείνουν στην Κέρκυρα για τέσσερις αιώνες.

Καθώς η μεσαιωνική πόλη της Κέρκυρας αναπτυσσόταν, και ταυτόχρονα οι Βενετοί βελτίωναν και ενίσχυαν τις οχυρώσεις του Φρουρίου, ο περιορισμένος χώρος της χερσονήσου του Φρουρίου δεν μπορούσε πλέον να φιλοξενήσει όλους τους κατοίκους της πόλης. Προκειμένου μάλιστα να ενισχυθεί η άμυνα του Φρουρίου, υπολογίζεται ότι οι Βενετοί κατεδάφισαν σε βάθος χρόνου κοντά στα δύο χιλιάδες σπίτια εντός του Φρουρίου (με τα εναπομείναντα σπίτια να αριθμούν περίπου 150), αναγκάζοντας έτσι τον πληθυσμό να μετακινηθεί εκτός των τειχών.

Έτσι δημιουργήθηκε το “μπόργκο”, το κομμάτι δηλαδή της πόλης της Κέρκυρας το οποίο βρισκόταν εκτός των τειχών του Φρουρίου, και άφηνε τον πληθυσμό που κατοικούσε σε αυτό απροστάτευτο από κάθε είδους εχθρική επιδρομή. Το “μπόργκο” σταδιακά (παράλληλα δηλαδή με τις βελτιώσεις των οχυρώσεων του Φρουρίου) συγκέντρωσε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της πόλης της Κέρκυρας.

Όπως ήταν αναμενόμενο, αρχικά το πιο πυκνοκατοικημένο κομμάτι από το “μπόργκο” ήταν αυτό που βρισκόταν κοντά στα τείχη του Φρουρίου. Πέρα από την υψηλή συγκέντρωση κατοικιών, σε αυτό το κομμάτι βρισκόταν και η αγορά της πόλης, οι σιταποθήκες, καταστήματα και η Στοά της Κοινότητας.

Όμως οι Βενετοί είχαν άλλα σχέδια για τον χώρο αυτό, καθώς τα αμυντικά έργα σύμφωνα με τις επιταγές της εποχής, περιλάμβαναν και τους χώρους που βρίσκονταν περιμετρικά των οχυρώσεων. Ήδη από το 1518, είχε αποφασιστεί η δημιουργία μιας “σπιανάδας” μπροστά από τα τείχη του Φρουρίου, ενός ισοπεδωμένου ελεύθερου χώρου δηλαδή μπροστά από το μέτωπο της ξηράς του Φρουρίου, έτσι ώστε σε περίπτωση επιδρομής από το εσωτερικό του νησιού, ο εχθρός που πολιορκούσε να βρίσκεται εκτεθειμένος απέναντι στους αμυνόμενους.

Έτσι από τις αρχές του 16ου αιώνα ουσιαστικά, οι Βενετοί είχαν ξεκινήσει να κατεδαφίζουν κτήρια στο χώρο της σημερινής Σπιανάδας. Σύντομα όμως το έργο αυτό που ξεκίνησαν οι Βενετοί, θα το “ολοκλήρωναν” οι Οθωμανοί. Στην σφοδρή πολιορκία του 1537 από τον Χαϊδερίν Βαρβαρόσα (τον γνωστό “Μπαρμπαρόσα”), οι Οθωμανοί λεηλάτησαν και κατέστρεψαν σχεδόν ολοκληρωτικά το ανοχύρωτο ακόμη “μπόργκο”. Σπίτια, καταστήματα, ναοί και δημόσια κτήρια, παραδόθηκαν στις φλόγες, με την πόλη της Κέρκυρας να θυμίζει πλέον κρανίου τόπο.

Με την “ευκαιρία” αυτή του εμπρησμού του μπόργκου από τους Οθωμανούς, οι Βενετοί μηχανικοί επέκτειναν ακόμη περισσότερο την περιοχή της Σπιανάδας, χαμηλώνοντας ταυτόχρονα τους λόφους που υπήρχαν σε αυτήν, καθώς πάντοτε τους θεωρούσαν επικίνδυνους για την άμυνα του Φρουρίου.

Παράλληλα, με την καταστροφή των κτισμάτων της Σπιανάδας από τους Οθωμανούς, η αγορά της Κέρκυρας μεταφέρθηκε στην περιοχή της Σπηλιάς· ωστόσο οι έμποροι και οι κάτοικοι της πόλης ζητούσαν να μεταφερθεί ξανά στον – κενό πλέον – χώρο της Σπιανάδας για λόγους καλύτερης εξυπηρέτησής τους, έστω σε ξύλινα παραπήγματα, τα οποία θα μπορούσαν εύκολα να αποσυναρμολογηθούν σε περίπτωση επιδρομής. Αν και η άδεια για την εγκατάσταση αυτής της “πρόχειρης” αγοράς δόθηκε από τη βενετική διοίκηση, ωστόσο ο χώρος που καταλάμβανε η νέα αγορά και οι αποθήκες ήταν πολύ περιορισμένος, όπως ελάχιστος ήταν ο χώρος που καταλάμβανε στην Σπιανάδα και η νέα Loggia των Ευγενών. Πολύ σύντομα όμως, το 1546, τα νέα αμυντικά έργα των Βενετών επέβαλλαν την ισοπέδωση κάθε χτίσματος που βρισκόταν στην Σπιανάδα, και η αγορά της Κέρκυρας μπορεί μεν να διατηρήθηκε στον χώρο, αλλά πλέον με υπαίθρια μορφή.

Η πόλη της Κέρκυρας, και συγκεκριμένα το «μπόργκο» θα καεί ξανά τριάντα τέσσερα χρόνια αργότερα, κατά την Οθωμανική πολιορκία του 1571. Οι καταστροφές που θα υποστούν τα σπίτια και τα κτήρια της πόλης θα είναι ξανά σημαντικές, αν όχι ολοκληρωτικές. Αυτή η πολιορκία θα οδηγήσει τελικά στην απόφαση για τον τειχισμό του «μπόργκου», καθώς και την κατασκευή ενός ακόμη νέου Φρουρίου.

Η κατασκευή των τειχών της Κέρκυρας (αυτών που τόσο στενάχωρα σήμερα απουσιάζουν από το “παζλ” των δύο Φρουρίων και των δύο Πυλών που έχουν εναπομείνει από τα οχυρωματικά έργα των Βενετών), μεταξύ άλλων “σφράγισε” και το έργο της Σπιανάδας. Τα αμυντικά έργα της Κέρκυρας ήταν πλέον “ολοκληρωμένα”. Τα δύο Φρούρια της να την προστατεύουν από ξηρά και θάλασσα, τα (απόρθητα όπως αποδείχθηκε) τείχη της να στέκονται επιβλητικά, και ο κενός χώρος της Σπιανάδας να λειτουργεί σαν την τελευταία γραμμή άμυνας απέναντι σε όποιον εχθρό θα κατάφερνε να εισβάλλει στην πόλη της Κέρκυρας.

Καθώς η εξέλιξη της τεχνολογίας άλλαξε τις πολεμικές τακτικές και τις αμυντικές τεχνικές της σύγχρονης εποχής, η Σπιανάδα έχασε τον χαρακτήρα της ως αμυντικό στοιχείο των οχυρώσεων της Κέρκυρας. Με την έλευση του 20ου αιώνα, ο χώρος φυτεύτηκε με δέντρα, χαράχτηκαν δρομάκια, ενώ στήθηκε και το πάλκο στο οποίο οι φιλαρμονικές της πόλης αλλά και της υπαίθρου ψυχαγωγούν τα καλοκαίρια με μουσική ντόπιους και επισκέπτες του νησιού. Έτσι σήμερα η Σπιανάδα αποτελεί μια πραγματική πλατεία, τη μεγαλύτερη μάλιστα σε έκταση πλατεία στην Ελλάδα. Περικυκλωμένη μάλιστα από το Παλαιό Φρούριο, το Λιστόν, το Ανάκτορο των Αγίων Γεωργίου και Μιχαήλ, την Ιόνιο Ακαδημία, καθώς και τα παλιά σπίτια της Πόρτα Ρεμούντα, αποτελεί ένα από τα ομορφότερα και πιο γραφικά σημεία της πόλης της Κέρκυρας.

Πηγή πληροφοριών: Έλλη Γιωτοπούλου-Σικελιανού, “Οι Τούρκοι στην Κέρκυρα. Επιπτώσεις στην μορφή της πόλης από τις τουρκικές πολιορκίες”, στο Κέρκυρα: Ιστορία, Αστική ζωή και Αρχιτεκτονική, 14ος-19ος αι., Έκδοση του Πολιτιστικού Συλλόγου “Κόρκυρα”, 1994.

Οι σύγχρονες φωτογραφίες της Σπιανάδας προέρχονται από την σελίδα του Βασίλη Δουκάκη στο facebook “Corfu – Πανέμορφη Κέρκυρα (by Vasilis Doukakis)” την οποία μπορείτε να επισκεφθείτε κάνοντας κλικ εδώ.