Η Στέρνα της πλατείας Κρεμαστής

Στην καρδιά του Καμπιέλο, της παλιότερης και πιο γραφικής περιοχής της πόλης της Κέρκυρας, βρίσκεται η πλατεία Κρεμαστής (πήρε το όνομά της από την εκκλησία της Παναγίας Κρεμαστής που βρίσκεται εκεί), ή όπως είναι επίσης γνωστή η πλατεία, το “βενετσιάνικο πηγάδι”.

Βέβαια η ορθότερη ονομασία της θα ήταν ίσως βενετσιάνικη στέρνα, καθώς το “πηγάδι” που βλέπουμε σήμερα δεν είναι παρά μόνο ένα πολύ μικρό μέρος της συνολικής κατασκευής που κρύβει στα σπλάχνα της η πλατεία αυτή. Για την ακρίβεια, κάτω από τις πλάκες της πλατείας Κρεμαστής βρίσκεται μια υπόγεια βενετσιάνικη στέρνα, από τις πολλές που βρίσκονταν στην πόλη της Κέρκυρας μέχρι και την περίοδο της Αγγλοκρατίας περίπου.

Σε μια εποχή που η Κέρκυρα δεν διέθετε ακόμη υδραγωγείο, οι Κερκυραίοι που διέμεναν στην πόλη έπρεπε να στηρίζονται στην τροφοδοσία νερού από μακρινές πηγές, με βασική πηγή αυτή του Καρδακίου, όπου το νερό έπρεπε να μεταφέρεται στην πόλη είτε μέσω πλοίων, είτε μέσω του ιδιαίτερα δύσβατου οδικού δικτύου της εποχής. Η συλλογή του νερού της βροχής σε δεξαμενές, αυτές που ονομάζουμε «στέρνες», ήταν μια πρακτική που εφαρμοζόταν στις πόλεις ήδη από την αρχαιότητα και την οποία πρακτική συνέχισαν και οι Βυζαντινοί. Οι Βενετοί όμως ήταν αυτοί που εξέλιξαν τις στέρνες χρησιμοποιώντας άμμο και άλλα υλικά ως φίλτρα, βελτιώνοντας έτσι την ποιότητα του νερού των πόλεων, και μεταφέροντας φυσικά αυτή την τεχνογνωσία και στην Κέρκυρα.

Οι βενετσιάνικες στέρνες ήταν μία ιδιαίτερα πολύπλοκη κατασκευή. Οι δημόσιες στέρνες κατασκευάζονταν στο κεντρικό σημείο ενός ανοιχτού χώρου, όπως μιας πλατείας ή ενός ανοίγματος ανάμεσα στα σπίτια.

Η κύρια κατασκευή της στέρνας ήταν υπόγεια. Στο επιλεγμένο σημείο έσκαβαν μία τεράστια δεξαμενή βάθους 3-4 μέτρων (υπάρχουν και αναφορές για στέρνες οι οποίες έφταναν σε ακόμη μεγαλύτερο βάθος) στρογγυλού ή τετράγωνου σχήματος αφαιρώντας όλο το χώμα του υπεδάφους, και στη συνέχεια επένδυαν το δάπεδο και τους τοίχους της στέρνας με ένα στρώμα αδιάβροχου πηλού πάχους μισού μέτρου. Στο κέντρο της στέρνας κατασκεύαζαν το φρεάτιο του πηγαδιού, φτιαγμένο από τούβλα και κονίαμα τα οποία ήταν υδροπερατά, και το υπόλοιπο της υπόγειας δεξαμενής περιμετρικά του φρεατίου γεμιζόταν από άμμο η οποία λειτουργούσε ως φίλτρο για τον καθαρισμό του νερού.

Η υπόγεια κατασκευή σκεπαζόταν τελικά με πέτρινες πλάκες (σχηματίζοντας έτσι μια μικρή πλατεία), οι οποίες τοποθετούνταν με μία ελαφριά κλίση προς τις επίσης πέτρινες σχάρες με οπές οι οποίες χρησίμευαν για τη διοχέτευση του νερού της βροχής προς το υπόγειο κομμάτι της στέρνας. Κατά παράδοση οι σχάρες αυτές φτιάχνονταν από ασβεστόλιθο και ήταν 2 ή 4 σε αριθμό, σε ίση απόσταση από το πηγάδι, ανάλογα με το μέγεθος της στέρνας ή ανάλογα με την έκταση και τη διάταξη του χώρου που είχε κατασκευαστεί η στέρνα. Κάτω από κάθε σχάρα υπήρχε ένας μικρός θόλος φτιαγμένος από υδροπερατά τούβλα, ο οποίος χρησίμευε στη συγκέντρωση του νερού και στο σταδιακό πέρασμά του προς το υπόγειο μέρος της στέρνας, όπου φιλτραριζόταν μέσω της άμμου και κατέληγε να συσσωρεύεται καθαρό πλέον στο φρεάτιο του πηγαδιού.

Τελικά στην επιφάνεια της στέρνας το μόνο που παρέμενε εμφανές ήταν το στόμιο του πηγαδιού, από όπου οι κάτοικοι της πόλης αντλούσαν το νερό με κουβάδες ή ασκούς. Το στόμιο αυτό μπορεί να ήταν απλό στην κατασκευή του, φτιαγμένο π.χ. από τούβλα, ή μπορεί να ήταν πιο εντυπωσιακό και κατασκευασμένο από ακριβό υλικό, όπως για παράδειγμα σκαλιστό μάρμαρο.

Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα εντυπωσιακού στομίου είναι και το “πηγάδι” της πλατείας Κρεμαστής, η κατασκευή του οποίου χρονολογείται από το 1669 με δωρεά του Αντώνη Κοκκίνη προς τον κερκυραϊκό λαό, όπως μαρτυρά ακόμη και σήμερα η ευανάγνωστη επιγραφή που βρίσκεται σκαλισμένη επάνω στο μάρμαρο του στομίου. Επιπλέον, η εξωτερική επιφάνεια του “πηγαδιού” κοσμείται από ανάγλυφο διάκοσμο με σκαλιστά προσωπεία, λουλούδια και σταυρούς.

Σήμερα πλέον η στέρνα της πλατείας Κρεμαστής έχει χάσει την χρησιμότητά της προ πολλού, όχι όμως και τη γοητεία της ως αρχιτεκτονικό μνημείο. Συχνά περιδιαβαίνουμε την πόλη της Κέρκυρας θαυμάζοντας τα αρχιτεκτονήματά της, πολλές φορές όμως δεν γνωρίζουμε το πόση ιστορία κρύβουν μέσα τους. Στο χέρι μας φυσικά είναι τόσο να διατηρήσουμε, όσο και να αναδείξουμε ταυτόχρονα, τον πλούτο της ιστορίας της πόλης μας.

Επιμέλεια κειμένου, γραφήματος, και φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αηδονίδης

Με πολύτιμα στοιχεία από:
Corfu History
David Gentilcore